Lev Nikolayeviç Tolstoyun İslamla bağlı müsbət düşüncələrini eşitmişdim, hətta müsəlmanlığı qəbul etməsi ilə bağlı bir sıra məlumatlar da çatmışdı qulağıma. Bu günlərdə böyük oğlumun oxuması üçün evə gətirilən kitablardan birinin üstündə "Tolstoy. Ünlü rus yazarının İslam peygamberi ile ilgili kayıp risalesi. Hz.Muhammed" adını gördükdə açığı bir az həyəcanlandım. Üstəlik kitabın üstündə qırmızı fon içərisində "Gizlenen kitap" yazısı bu həyəcanıma güclü bir maraq da qatdı. Beləcə iki gündə kitabı oxuyub qurtardım. İndi isə keçək kitabda yazılanlara...
Bu kitab azərbaycan dilindən türk dilinə tərcümə olunmuşdur. Kitab "Ön söz", yazıçını təqdim edən qısa bir "Giriş"dən sonra 4 hissədən ibarətdir.
Birinci hissə "Hz. Məhəmməd" adlanır ki, burada Tolstoyun 1908-ci ildə Hindistanda nəşr olunmuş Abdullah Əl-Sührəverdinin " Hz. Məhəmmədin hədisləri" kitabından oxuyub özü üçün seçdiyi və həmin ildə "Məhəmmədin Qurana girməmiş hədisləri" adı altında dərc etdirərək oxucuya təqdim etdiyi hədislər yer alır. Kitabın adından məlum olur ki, Tolstoy o zaman hələ İslamı tam öyrənməmişdir. 93 hədisin yer aldığı bu hissədəki hədislərin bəzilərinin qaynağı bilinmir.
"Məktublar" adlanan ikinci hissə Azərbaycan generalı İbrahim ağa ilə evli olan rus əsilli Yelena Vəkilova (Yefimovna) ilə Tolstoy arasındakı məktublaşmaların mətinlərindən ibarətdir. Yelena xanım övladlarının hansı dini qəbul etmələrinin doğru olacağı ilə bağlı narahatçılığını Tolstoya yazaraq ondan məsləhət istəyir. Yazıçının uzun məktubunu bir cümləsi xülasə edir : " ...bir kimsənin qarşısına kilsə Xristianlığı və ya İslam dininə girmək haqqında bir seçim qoyulsa, o zaman hər bir ağıllı adam mürəkkəb və anlaşılmaz ilahiyatın, üçsifətli Allahın, günah çıxarma mərasiminin, ... yerinə hökmləri bir Allahı və peyğəmbəri olan İslam dinini, şübhəsiz ki, üstün tutar".
Mənə daha maraqlı gələn üçüncü hissə - "Tolstoyun etirafları"nda adından məlum olduğu kimi, dahi yazıçının yaradılışla bağlı axtarışları, həqiqəti tapma yolundakı iztirabları, xristianlıq və islamla bağlı düşüncələri, bir sözlə, etirafları yer alıb.
Nə üçün dünyaya gəldik? Nə üçün yaşayırıq? Suallarına cavab axtaran Tolstoy bəzən ümidsizliyə qapılaraq, hətta intiharı belə ağlından keçirmişdir. Bu iztirablı mərhələləri keçirərkən yazıçı insanların yaşamaq üçün 4 fərqli yol seçdiklərinin fərqinə vardığını qeyd edir : "Birinci çıxış yolu bilgisizlik yolu idi... yaşamağın bir axmaqlıq olduğunu bilməmək və qavramamaq..., ikinci çıxış yolu isə Epikürcü yolu idi... insan həyatının ümidsizliyini bilsə də onun təqdim etdiyi nemətləri dadmağa davam edir..., üçüncü çıxış yolu güc və enerjinin yolu idi...insan həyatın dərd və axmaqlıq olduğunu anladıqda onu yox etməlidir..., dördüncü çıxış yolu isə zəiflik yolu idi... insan yaşamağın dərd və axmaqlıq olduğunu qavradığı və bu həyatdan heç bir şey əldə etməyəcəyini bildiyi halda onu davam etdirməyə son vermir". Özünü dördüncü qrupda hesab edən Tolstoy nəhayət yaşamaq üçün bir çıxış yolu da tapır: inanc, iman yolu. "...İnancın verdiyi hər cavab insanın ölümlü varlığına sonsuzluq anlamı qatırdı : yəni, əzablarla, fədakarlıqlarla və ölümlə yox olmayan bir anlam". Tolstoy burda inanca da özünəməxsus bir tərif verir : "... İnanc yalnız görünməyən varlıqların açığa çıxması, yalnız vəhy deyildir,... inanc insan həyatının ya da onun mənasının öyrənilməsidir... İnanc yaşamın gücüdür..."
Birinci hissə "Hz. Məhəmməd" adlanır ki, burada Tolstoyun 1908-ci ildə Hindistanda nəşr olunmuş Abdullah Əl-Sührəverdinin " Hz. Məhəmmədin hədisləri" kitabından oxuyub özü üçün seçdiyi və həmin ildə "Məhəmmədin Qurana girməmiş hədisləri" adı altında dərc etdirərək oxucuya təqdim etdiyi hədislər yer alır. Kitabın adından məlum olur ki, Tolstoy o zaman hələ İslamı tam öyrənməmişdir. 93 hədisin yer aldığı bu hissədəki hədislərin bəzilərinin qaynağı bilinmir.
"Məktublar" adlanan ikinci hissə Azərbaycan generalı İbrahim ağa ilə evli olan rus əsilli Yelena Vəkilova (Yefimovna) ilə Tolstoy arasındakı məktublaşmaların mətinlərindən ibarətdir. Yelena xanım övladlarının hansı dini qəbul etmələrinin doğru olacağı ilə bağlı narahatçılığını Tolstoya yazaraq ondan məsləhət istəyir. Yazıçının uzun məktubunu bir cümləsi xülasə edir : " ...bir kimsənin qarşısına kilsə Xristianlığı və ya İslam dininə girmək haqqında bir seçim qoyulsa, o zaman hər bir ağıllı adam mürəkkəb və anlaşılmaz ilahiyatın, üçsifətli Allahın, günah çıxarma mərasiminin, ... yerinə hökmləri bir Allahı və peyğəmbəri olan İslam dinini, şübhəsiz ki, üstün tutar".
Mənə daha maraqlı gələn üçüncü hissə - "Tolstoyun etirafları"nda adından məlum olduğu kimi, dahi yazıçının yaradılışla bağlı axtarışları, həqiqəti tapma yolundakı iztirabları, xristianlıq və islamla bağlı düşüncələri, bir sözlə, etirafları yer alıb.
Nə üçün dünyaya gəldik? Nə üçün yaşayırıq? Suallarına cavab axtaran Tolstoy bəzən ümidsizliyə qapılaraq, hətta intiharı belə ağlından keçirmişdir. Bu iztirablı mərhələləri keçirərkən yazıçı insanların yaşamaq üçün 4 fərqli yol seçdiklərinin fərqinə vardığını qeyd edir : "Birinci çıxış yolu bilgisizlik yolu idi... yaşamağın bir axmaqlıq olduğunu bilməmək və qavramamaq..., ikinci çıxış yolu isə Epikürcü yolu idi... insan həyatının ümidsizliyini bilsə də onun təqdim etdiyi nemətləri dadmağa davam edir..., üçüncü çıxış yolu güc və enerjinin yolu idi...insan həyatın dərd və axmaqlıq olduğunu anladıqda onu yox etməlidir..., dördüncü çıxış yolu isə zəiflik yolu idi... insan yaşamağın dərd və axmaqlıq olduğunu qavradığı və bu həyatdan heç bir şey əldə etməyəcəyini bildiyi halda onu davam etdirməyə son vermir". Özünü dördüncü qrupda hesab edən Tolstoy nəhayət yaşamaq üçün bir çıxış yolu da tapır: inanc, iman yolu. "...İnancın verdiyi hər cavab insanın ölümlü varlığına sonsuzluq anlamı qatırdı : yəni, əzablarla, fədakarlıqlarla və ölümlə yox olmayan bir anlam". Tolstoy burda inanca da özünəməxsus bir tərif verir : "... İnanc yalnız görünməyən varlıqların açığa çıxması, yalnız vəhy deyildir,... inanc insan həyatının ya da onun mənasının öyrənilməsidir... İnanc yaşamın gücüdür..."
Açığı bu hissəni oxuyarkən həyəcanla Tolstoyun İslamı qəbul etdiyini açıq-aydın bir şəkildə qeyd etdiyi cümlələri gözlərim axtarsa da, yenə də bu məsələdə tam bir qənaətə gələ bilmədim. Dahi yazıçının İslama baxışı çox aydındır, lakin, onu qəbul edib-etməməsi yenə də bir müəmma olaraq qaldı mənim üçün. Bununla belə Tolstoy həqiqəti axtarış yolundakı bir insanın vəziyyətini axırıncı abzasda çox gözəl təsvir edir. Yazsam uzun olacaq deyə şəklini çəkib qoymağı daha münasib gördüm. Oxumadan keçməyin:)
Son olaraq, dördüncü hissə "Sənədlər" adlanır ki, burda Tolstoyun bu əsərinin orjinal çapının və Vəkilova ailəsi ilə yazışmalarının kitabcıq halındakı mətnlərinin rəsmi verilmişdir.
Beləcə, bir kitab haqqındakı məlumat və düşüncələrimizin də sonuna gəldik. Sevgi və imanla qalın...
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder