Denemeler / Montaigne

   Əsrlər öncə bu günün düşüncəsi ilə yaşamış Monteignenin qələmə aldığı, insanın öz iç dünyasına zahiri bir baxışla, yaşadığı dünyaya mütərəqqi baxışının sintezindən ortaya çıxmış esselər toplusudur Denemeler...

   Təxəyyülündəkiləri qarşısındakı səhifələrdə daha dolğun əks etdirmək üçün bir qəsrdə inzivaya çəkilən mütəfəkkir bütün yaradıcılığını bu qısa-qısa esselərdə cəm edib sadəcə bir əsər ortaya qoysa da, düşüncə üfqü və yazılarının mövzusu öz dövrünün çox-çox irəlisində olan nadir söz sənətkarlarındandır.

   Bəzi yazıları əksər etibarı ilə özündən bəhs edir fikrini oyandırsa da insanda, əslində, ən böyük qüsurunu və mənfi cəhətlərini belə çəkinmədən qələmə alması, yaxşı xasiyyətlərini və müsbət cəhətlərini özünü bəyəndirməkdən çox daha yüksək bir amal uğruna yazma səmimiyyətinə inandırır oxucunu.  Özünün timsalında bütün bir insanlıqdan bəhs edir çünki. Və heç kimə yol göstərmək, nəsə öyrətmək deyil məqsədi. "Onun fikrincə kimsə kimsəni deyil, hər kəs özü özünü adam edər, etməlidir. Adam olmaq isə özünü bilmək, tanımaqla başlayır." Məhz buna görə öz iç dünyasına yönəlməklə və dünyanı gördüyü qədərilə təqdim etməklə oxucunun diqqət və düşüncəsini də bu istiqamətə yönəldir.

   O dədə-babadan qalma, daşlaşmış, qəlibləşmiş düşüncə ilə yaşamağın əleyhinədir. Ən dəyişməz qayda və inanclara belə özünəməxsus yanaşmaq, onlar haqqında yepyeni bir mühakimə yürütmək Monteignenin o vaxtkı Avropa düşüncəsinə gətirdiyi bir fərqlilik və yenilik idi.

   Maraqlısı budur ki, onun müxtəlif dünyagörüşləri, fəlsəfi baxışlar və inanclar haqqındakı düşüncələri də müxtəlif və qeyri-sabitdir. Sanki oxucunu qarşısındakı bilgiyə hər yönündən baxmağa, hər cəhətdən yanaşmağa təşviq edir. Və bu baxış və yanaşma kortəbii, gəlişigözəl deyil. Müxtəlif fəlsəfi, tarixi, mədəni biliklərdən qidalanmış zəngin dünyagörüşünün nəticəsidir.

   Deyərdim ki, içərisində inanc və düşüncələrimə zidd bir neçə yeri olsa da, bu kitab indiyə qədər esselər toplusu səpkisində oxuduğum kitablar arasında ən bəyəndiyim və kitablığımda xüsusi yerə qoyub, ara-sıra vərəqləmək istədiyim bir kitab oldu. Hər kəsə oxumağı şiddətlə tövsiyə edirəm. Və əslində hər cümləsi az qala aforizm olan kitabdan seçdiyim bir çox hissələrdən sadəcə bir qismi ilə sizi baş-başa buraxıram.

Seçdiklərim:

Olgun bir okuyucu çok kez başkasının yazdıklarında yazarın düşünmediği güzellikler bulur, okuduklarına daha zengin anlamlar ve renkler kazandırır.
***

Başkalarının bilgisiyle bilgin olabilsek bile, ancak kendi aklımızla akıllı olabiliriz.
***

Ancak küçük ruhlar işlerin ağırlığı altında ezilir; onlardan sıyrılmayı, bir yerde durup yeniden başlamayı bilmezler.
***

Gerçek dostluğun ne olduğunu bilirim; bildiğim için de onu kendime çekmekten çok, kendimi ona veririm. Ona iyilik etmeyi onun bana iyilik etmesinden daha çok istemekle kalmam; kendine her edeceği iyiliğin bana da iyilik olmasını isterim.
***

Mızmız, dırdırcı insanları hiç sevmem; bu adamlar yaşamanın sevinçlerine yan çizer, dertlere can atar, dertlerle kaynaşırlar: Sinekler gibi, cilalı pırıl-pırıl yerlerde tutunamaz, pürtüklü, pürüzlü yerlere abanır, oralarda rahat ederler; ya da sülükler gibi kara kan içer, kanla beslenirler...
***

Kötülüğümüz içimizde bizim; içimizse kurtulamıyor kendi kendisinden.
***

Kavuşabildiğimiz zevk ve nimetlerin hepsi mutlaka dertlerle, üzüntülerle karışıktır.
***

Yaptığı iyiliği başkaları duysun diye, kendisine daha fazla değer verilsin diye yapan, doğruluğu dillerde dolaşmak koşuluyla doğru olan adamdan pek hayır gelmez.
***

Bir amaca bağlanmayan ruh, yolunu kaybeder; çünkü, her yerde olmak hiçbir yerde olmamaktır.
***

Kuduz böceklerinde, doğanın bir çelişkisi olarak, kendi zehirlerinin panzehiri de bulunur. Onun gibi insan kötülükten tat alırken vicdanında tam tersi bir acılık oluşur ve uyurken uyanıkken, türlü üzücü kuruntularla azap çektirir bize.
***

Ölümün bizi nerede beklediyi belli değil, iyisi mi biz onu her yerde bekleyelim.
***

Talih insana bütün nimetlerini verse, onları tadabilecek bir ruh gerekir. Bizi mutlu eden, bir şeyin sahibi olmak değil, tadına varmaktır.
***

Dünyaya geldiğiniz gün bir yandan yaşamaya, bir yandan ölmeye başlarsınız... Bütün günler ölüme gider, son gün varır...
***

Yaşamımızı ölüm kaygısıyla, ölümümüzü de yaşama kaygısıyla bulandırıyoruz.
***

Sözümün akışını bozup güzel tümceler aramaktansa güzel tümceleri bozup sözümün akışına uydurmayı daha doğru bulurum.
***

Bolluğun verdiği doygunluktur zevkimizi en fazla körleten; zevkimizi en fazla bileyen, coşturan şeyse özlediğimizi az və zor bulmaktır.
***

Gideceği limanı bilmeyene hiçbir rüzgardan hayır gelmez.