M.Akif Ersoy / Safahat

✔"Arkamda kalırsın, beni rahmetle anarsın."
Derdim, sana baktıkca, a biçare kitabım!
Kim derdi ki: Sen çök de senin arkana kalsın;
Uğrunda harab eylediğim ömr-i harabım?

   M. Akifi çox az tanıyırdım öncələri. Türkiyənin İstiqlal Marşının müəllifi və qüvvətli iman sahibi bir şair olduğunu bilirdim sadəcə. 

   Uzun illər kitab rəfindəki yoldaşın tələbə vaxtı aldığı "Safahat" kitabını oxumaq istəmiş, lakin hər dəfəsində nədənsə başlaya bilməmişdim. Nəhayət yay tətilinin sonlarına doğru, əlimdə oxunacaq başqa kitablar olsa da bu kitabı bitirməyi hədəf qoydum özümə. 

   Zamanımın məhdud olduğu dövrdə oxuduğum üçün tam bir ay çəkdi bitirməyim. Əslində qalın olan, bitmək bilməyən kitabaları çox sevmirəm.

   Lakin "Safahat" o qədər aldı ki, məni məndən. Hər səhifəsində zövq aldım deyə bilərəm. Bəlkə də uzun müddətdir dünyəvi kitablar oxuduğum üçün mənəvi dünyam ac idi bu cür kitaba, bilmirəm... Bircə onu bilirəm ki, M. Akifin qələminə və üslubuna heyran qaldım. 

   Və gənclər arasında  dünyəvi eşqlərdən, sevgidən, qadından, içkidən, qısacası, eyş-işrətdən bəhs edən bir çox şairlərdən daha az oxunması mütəəssir etdi məni.

   Şairin tək dərdi və tək şüarı İslam aləminin, Şərqin layiq olduğu mövqeyinə çatması olmuşdur. Müsəlmanları elmlə, inkişafla və ən əsası əzmlə yüksəlməyə çağıran şairin ən böyük düşməni ümidsizlikdir. Əzm və ümidsizlik şairin bu kitabının açar sözləri hökmündədir hardasa.

   Vətənindəki yoxsulluq, çarəsizlik və acizliyə ürəyi parçalanan şair bir çox şeirində bu duyğunu oxucuya da keçirə bilmişdir. Vətənpərvərliyi, vəfası və iman dolu qəlbi ilə çox dərin izlər buraxdı məndə M. Akif. 

   Kitab sayəsində həyat və yaradıcılığını da yaxından öyrənmiş oldum. Və həyatının bəzi hissələri məni heyrətə gətirdi. Bunları heç vaxt unutmaq istəmirəm. Və yazılarımı oxuyan dəyərli oxucum, şairin həyatından ən çox diqqətimi çəkən və məni təsirləndirən hissələri sən də oxu istəyirəm. 

   Bu post bir az uzun olacaq amma, oxunmağa dəyər yazılardandır məncə.

M. Akifin həyatından:

* Əsl adı şairə atası tərəfindən qoyulmuş, əbcəd hesabı ilə doğum tarixini göstərən "Raqıyf" (yəqinki bizdəki Raqif) olmuşdur ki, bu çox alışılmamış bir kəlimə olduğu üçün "Akif" şəklində tələffüz edilmişdir.

* Maddi sıxıntılara görə, yeni qurulan və məzunlarına dərhal iş veriləcəyini duyduğu Baytar məktəbini bitirmiş, yəni əsl sənəti baytarlıq olmuşdur.

*Hələ məktəb və tələbəlik illərindən şeir və dostlarına mənzum məktublar yazan şair eyni zamanda idmanla maraqlanmış güləş, qaçış və güllə atmada həmişə ətrafındakılara qalib gəlmişdir.

* 25 yaşında evlənən M. Akifin 6 övladı olmuş. Lakin biri hələ körpə ikən vəfat etmişdir. Və ömrünü vətən, İslam yolunda qoyan şair ailəsinə kifayət qədər zaman ayıra bilməmişdir.

* M. Akif əvvəl adı "Sıratımustakim" olan sonradan "Sabilürreşad" olaraq dəyişdirilən bir dərginin baş yazarı olmuş və demək olar ki, bütün şeir və yazıları burada çap olunmuşdır.

* 1905-ci illərdə Tevfik Fikret "Tarih-i Kadim" və "Tarih-i Kadime Zeyl" adlı mənzumələrində tarixi, adət-ənənələri, milliliyi və nəhayət Allahı inkar etmiş və bu mənzumələr o vaxtkı qərbə meyilli və dindən uzaq aydınların üzərində dərin təsir buraxmışdır. M. Akif "Süleymaniyə kürsüsündə" və "Berlin hatıraları"nda bu mənzumələri möhkəm tənqid etmişdir.

*  M. Akif Ziya Gökalp və onun dostlarının ortaya attığı Türkcülük-Turancılıq ideyası ilə razılaşmamış, bunu müsəlmanları parçalayacaq bir "irqçilik" kimi qiymətləndirmişdir.

* Şair 1920-lərdə yunan işğalçılarına qarşı başlayan milli mücadələyə Balıkesirdə başlayan və Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən Ankaraya çağrılaraq orda davam edən vaazları ilə dəstək vermişdir.

* "Erkan-ı Harbiye"nin istəyi üzərinə 1920-ci ildə qəzetlərdə milli himn üçün şeir və bəstə müsabiqəsi elan edilir və qazanana 500 lira mükafat qoyulur. Müsabiqəyə 700-dən çox şeir gəlsə də içlərindən arzu edilən təsiri oyandıracaq bir şeir çıxmır. Bundan sonra bu iş üçün M. Akifə müraciət edirlər. Lakin şair "pul üçün şeir yazmaram" deyib bu təklifi rədd edir. Ona qazansa da pul verilməyəcəyi vəd olunduqdan sonra M. Akif "İstiqlal marşı"nı yazdı. Və bu marş 1921-ci ilin 12 martında rəsmi olaraq himn kimi qəbul olundu. İlk olaraq "Sabilürreşad"da yayımlandı. "Buna əvvəlcədən pul ayrılıb, bizdən alın, sonra nə istəyərsiniz edərsiniz" deyildiyi üçün Akif pulu almağa məcbur olmuş və hamısını "Darü'l-Mesai" adlı xeyriyyə qurumuna bağışlamışdır.

* 1923-cü ildə M. Akifin yaxın dostu Milli Məclisdəki müxalif mebusların lideri Ali Şükrü bəy öldürülür. Bu ölümdə iqtidarın əli olduğu ortaya çıxınca M. Akif Məclisdən soyumuş və İstanbula geri dönmüşdür.

* Yeni qurulan qərb meyilli hakimiyyətə "bu deyil gözlədiyim hürriyyət" deyərək qəlbi isinməyən M. Akif  "Sebulürreşad" dərgisi də hakim qüvvələr tərəfindən bağlanınca və polis təqibinə məruz qalınca  artıq Türkiyədə qala bilməyəcəyini anladı. Misirə köçdü və 10 il burada yaşadı.

* 1925-ci ildə Dəyanət İşləri Bakanlığının israrı nəticəsində M. Akif Quran-ı Kərimi "adına məal deyilməsi və Elmalılı təfsiri ilə bir yerdə çap olunması" şərti ilə tərcümə etməyə razı oldu. 1929-cu ildə tərcüməni başa çatdıran şair, üzərində işləyib daha da təkmilləşdirmək istəyirdi. Lakin bir zaman sonra Türkiyədə türk dilində əzan oxunması və namaz qılınması kimi bir dəyişiklik edilmək istənildi. Bunu eşidən Akif etdiyi tərcüməni bəyənmədiyini irəli sürərək, onu göndərməkdən vaz keçmişdir. Hətta sonradan bu tərcümə üçün 10 min lirə təklif olunsa da şair qəbul etməmişdir.  Xəstələndiyi üçün 1936-cı ildə vətənə dönən şair tərcüməni dostu İhsan Əfəndiyə vermiş "Geri qayıtsam alaram, qayıtmasam yandırarsan" deyə vəsiyyət etmişdir. Sonralar Şefik Kolaylı Bey bunun səbəbini soruşanda verdiyi cavab böyük mütəfəkkirin dərin imanını gözlər önünə sərir : " Tercüme güzel oldu, hatta umduğumdan daha iyi. Lakin onu verirsem, namazda okutmaya kalkacaklar. Ben o zaman Allah'ımın huzuruna çıkamam ve Peygamber'imizin yüzüne bakamam." (Kaş ki, tərcümə qalmış olsaydı. Çox təəssüfləndim.)

* Sağlamlığı pisə doğru gedən şair uzun illərdir həsrətini çəkdiyi İstanbula geri dönür. Yaxın dostu Abbas Halim Paşanın övladları tərəfindən çox gözəl qarşılanan şair, ömrünün son günlərini onların şair üçün ayırdığı çiftlikdə, nisbətən rahat yaşamış olur.

* Böyük sənətkar 1936-cı il 27 dekabrda, 63 yaşında bu fani dünyaya gözlərini yumdu.

* Rəsmi şəxslər və quruluşlar onun vəfatı qarşısında heç bir tədbir görmədilər. Bəyazid camisi önünə gətirilən çılpaq tabutun ətrafı getdikcə şairin vəfatını eşidib meydana axışan tələbələr və onu sevərlər tərəfindən çevrələndi. Gənclər universitetin al bayrağı ilə tabutu örtdülər, üzərinə isə Kəbə örtüsü salındı.
"Al sancakla siyah Kabe örtüsüne sarılan tabut, Üniversite gençlerinin bir ürperme manzarası alan elleri üstünde gidiyordu. Cenazenin arkasında yekpare bir karaltı yürüyordu; bunda bir damla "teşkilat" yoktu; bunlar bir işaretin, bir teşekkülün topladığı insanlar değildi; kendi kendilerine gelenlerin saflarıydı; sırf cenazeye gelmiştiler, ve bu, şahidi olmayan güzel dostluktu."

* Akifin maşına qoyulmayan tabutu Edirnekapısına qədər əllərdə daşındıqdan sonra, kəfəninin üzərinə bayraq salınan cəsədi Quran və İstiqlal Marşı ilə dəfn olundu.

M. Akifin yaradıcılığı:

   Şeirlər, təfsirlər, vaazlar, məqalələr, məktublar və tərcümələrdən ibarətdir.

"Safahat"  adı " həyatdan səhifələr, görüntülər" mənasını verir. Safahatın içində yer alan şeirlərin böyük bir qismi "Sebilürreşad"da yayımlanmışdır.

   Yeddi ayrı kitabdan meydana gəlmiş "Safahat" 11.240 misra tutan 108 mənzumədən ibarətdir.

  NSonradan bu kitabalar birləşdirilib bir kitab şəklində nəşr olunmuşdur.

1. kitab - Safahat
2. kitab - Süleymaniye kürsüsünde
3. kitab - Hakkın sesleri
4. kitab - Fatih kürsüsünde
5. kitab - Hatıralar
6. kitab - Asım
7. kitab - Gölgeler

Seçdiklərim :

Şi'r için "göz yaşı" derler; onu bilmem, yalnız,
Aczimin giryesidir bence bütün asarım!
Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyliyemem.
Dili yok kalbimin ondan ne kadar bizarım.
***

Ya açar Nazm-ı Celilin bakarız yaprağına,
Yahut üfler geçeriz bir ölünün toprağına,
İnmemiştir hele Kuran, bunu hakkıyla bilin,
Ne mezarlıkta okunmak, ne de fal bakmak için!
***

"Müslümanlık" denilen ruhi İlahi, arasak,
"Müslümanız" diyen insan yığınından ne uzak!
***

Ey dipdiri meyyit! "İki el bir baş içindir"
Davransana... Eller de senin, baş da senindir!
His yok, haraket yok,acı yok... Leş
mi kesildin?
Hayret veriyorsun bana... Sen böyle değildin.
Kurtulmaya azmin, niye bilmem ki, süreksiz?
Kendin mi senin, yoksa, ümidin mi yüreksiz?
***

Sahipsiz olan memleketin batması haktır;
Sen sahip olursan bu vatan batmayacaktır.
Feryadı bırak, kendine gel, çünkü zaman dar...
Uğraş ki: Telefi edecek bunca zarar var!
***

Sen ki, a'sara gömülsen taşacaksın... Heyhat,
Sena gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihat...
Ey şehid oğlu şehid, isteme benden makber,
Sana ağuşunu açmış duruyor Peygamber.
***

Dünya koşuyorken yolun üstünde yatılmaz;
Davranmıyacak kimse bu meydana atılmaz.
Mustakbeli bul sen de koşanlarla bir ol da;
Maziyi fakat yıkmaya kalkışma bu yolda.
Ahlafa döner, korkarım, eslafa hücumu,
Mazisi yıkık milletin atisi olurmu?
Ey yolcu, uyan! Yoksa çıkarsın ki sabaha:
Bir kupkuru çöl var ; ne işık var, ne de vaha.
***

Toprakta gezen gölgeme toprak çekilince,
Günler şu heyulayi da er, geç silecektir.
Rahmetle anılmak ebediyyet budur amma,
Sessiz yaşadım, kim beni, nerden bilecekdir?!
***

Tek hakikat var, evet, bellediğim dünyadan,
Elli, altmış sene gezdimse de, şaşkın şaşkın:
Hepimiz kendimizin, bağrı yanık, aşıkıyız;
Sade, ilanı çekilmez bu acaib aşkın!
***

Ya bu alemde vefa yok zaten,
Ya vefasız bütün ebna-yı zaman;
Kime ok atmayı öğrettimse
Sonra bir gün beni de aldı nişan.